Đỗ Cảnh Thạc được lịch sử biết đến là một trong thập nhị sứ quân trước thời nhà Đinh với đặc điểm nhận dạng hiếm có. Ông là Độc nhĩ tướng quân Đỗ Cảnh Thạc…
Theo sách “Đại Việt sử ký toàn thư”, Đỗ Cảnh Thạc là một danh tướng dưới quyền của Ngô Quyền. Ông sinh ngày 14 tháng giêng năm Nhâm Thân (912). Thân phụ là Đỗ Quảng Lăng, thân mẫu là Trần Thị Thọ ở Động Giang, huyện Thanh Oai ngày nay. Tương truyền, vào thuở thiếu thời, cậu bé họ Đỗ tỏ ra thông minh, khỏe mạnh, năm lên 8 tuổi đã biết bày ra các trò chơi. Năm 12 tuổi đã biết cưỡi ngựa, bắn cung, theo cha đi săn muông thú. Năm 16 tuổi đã có chí lớn, thấy bọn quan quân nhà Nam Hán ức hiếp dân lành, giết người cướp của thì trong lòng căm hận, chỉ muốn tiêu diệt kẻ thù cho bõ tức. Nhưng cũng chính tính khí ấy mà ông bị mất một tai vì giặc Nam Hán.
Việc này, trong Thần phả Đỗ tướng công có chép lại như sau: Một hôm giặc vào bắt heo của nhà, ông xông ra giằng heo lại bị chúng đánh đập, cáu tiết ông giằng chiếc đòn khiêng heo đánh túi bụi. Sau vì thân cô thế cô mà chúng quây bắt trói ông lên cây và xẻo mất một bên tai. Sau việc này, lòng căm thù sôi sục, ông quyết tìm thầy học võ. Cũng có thuyết khác cho hay, khi dẫn quân đánh nhau với quân Nam Hán, trong lúc giao tranh, ông bị gươm của giặc phạt mất một tai. Cũng vì mối thù không đội trời chung với giặc phương Bắc của bản thân, lại thêm nợ nước, thù nhà chồng chất nên Đỗ Cảnh Thạc đã tìm thầy luyện võ ba năm. Khi quân giặc kéo đến ấp cướp bóc đàn áp, dân ấp người chết, người chạy trốn, nhà ông bị đốt cháy, cha mẹ bị giặc giết đã nung nấu trong huyết quản chàng trai một tai ấy chí lớn trả thù nhà, đền nợ nước.
Ảnh minh hoạ.
Trong suốt cuộc đời làm tướng của mình, Đỗ Cảnh Thạc dần trở thành cánh tay đắc lực phò giúp cho nhà Ngô lập nền tự chủ, dựng xây triều đại được Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan tán tụng là: “Tướng công phò suốt ba đời nhà Ngô, trải bao biến cố vẫn giữ một lòng trung hiếu, không màng danh lợi, cống hiến cả cuộc đời cho dân, cho nước. Thật là một tấm gương trung hiếu chói lọi cho đời sau noi theo”.
Theo Thần phả Độc nhĩ đại vương ở vùng Thanh Oai thì ban đầu, Đỗ Cảnh Thạc tìm về dưới trướng của Dương Đình Nghệ, nhưng sau đó lại bén duyên với con rể họ Dương là Ngô Quyền lúc ấy đang trấn thủ Ái Châu do ý hợp tâm đầu. Khâm phục tài năng và chí khí của viên tướng họ Ngô nên ngày 15 tháng giêng năm Đinh Dậu (937), Đỗ Cảnh Thạc đã đem theo đội quân được xây dựng từ trước về với Ngô Quyền, tôn Ngô Quyền là đại huynh. Sau khi Dương Đình Nghệ chết dưới tay của Kiều Công Tiễn, lại thêm họa Nam Hán rình rập, dẫn đến quyết định huyết chiến nơi Bạch Đằng giang. Tương truyền, ông chính là người bàn với Ngô Quyền dùng cọc nhọn đóng ở lòng sông để diệt giặc, lại dẫn đầu một cánh quân cả thủy binh và bộ binh mai phục ở bên hữu ngạn sông Bạch Đằng để tham gia tổng tấn công quân Hoằng Thao, góp phần vào đại thắng nơi dòng sông sóng bạc đầu.
Đến năm Kỷ Hợi (939), Ngô Quyền xưng vương, dựng nước, đóng đô, đặt trăm quan, chế định triều nghi phẩm phục. Vị tướng họ Đỗ đã được phong làm Thái úy đứng đầu các quan võ. Chỉ tiếc rằng “ngày vui ngắn chẳng tày gang”, 5 năm sau, Ngô Vương Quyền băng hà năm Giáp Thìn (944). Trước khi về thế giới bên kia, Ngô Quyền đã chỉ định Thái tử Ngô Xương Ngập là con cả sẽ nối ngôi, lại nhờ em vợ Dương Tam Kha giúp. Nhưng nhân đó, Dương Tam Kha cướp ngôi nhà Ngô. Trước biến loạn của dòng họ, sợ bị lụy đến thân, Ngô Xương Ngập chạy đến Nam Sách ẩn náu. Lo sợ sự tồn tại của đứa cháu gọi mình bằng cậu, Dương Tam Kha bèn sai Đỗ Cảnh Thạc đem quân đi lùng Ngô Xương Ngập. Tuy nhiên, họ Dương đã cậy sai người. Vì Đỗ Cảnh Thạc đã từng cùng Ngô Quyền vào sinh ra tử bao phen. Và một lòng với nhà Ngô nên Đỗ Cảnh Thạc đã không làm theo mà còn giúp sức cho cuộc trung hưng của họ Ngô.
Lời bàn về Đỗ Cảnh Thạc
Đỗ Cảnh Thạc được lịch sử biết đến là một trong thập nhị sứ quân trước thời nhà Đinh với đặc điểm nhận dạng hiếm có. Ông là Độc nhĩ tướng quân Đỗ Cảnh Thạc. Có mặt trong lịch sử nước Nam hơn một nửa thế kỷ, ông trở thành một trong những công thần bậc nhất của nhà Ngô không chỉ lúc tạo lập mà cả ở thời điểm khôi phục sau thời Dương Tam Kha.
Theo đánh giá của nhà sử học Dương Trung Quốc, sự nghiệp của Tướng quân, Sứ quân Đỗ Cảnh Thạc được ghi dấu ở ba lĩnh vực: Một là cùng với Ngô Quyền đánh thắng giặc Nam Hán do Hoằng Thao chỉ huy trên sông Bạch Đằng cuối năm 938. Hai là làm quan dưới thời nhà Ngô, góp phần xây dựng, củng cố chính quyền quân chủ độc lập, tự chủ vừa bước ra khỏi đêm trường 1000 năm Bắc thuộc. Ba là duy trì trật tự kỷ cương xã hội, tạo điều kiện cho nhân dân vùng Thanh Oai, Quốc Oai (Hà Nội ngày nay) được sống yên bình trong khi chính quyền trung ương của nhà Ngô đã sụp đổ. Và với bấy nhiêu đó công lao cũng đã là quá đủ để hậu thế muôn đời ghi nhớ về ông.
