Sinh ra trong gia đình đế vương, ham học hỏi, ông rất giỏi ngoại ngữ. Nhờ biết nhiều thứ tiếng, ông đã dùng tay không thu phục thành công kẻ nổi loạn.
Chiêu Văn vương Trần Nhật Duật (1255-1330) được xem là vị Hoàng tử, bậc danh tướng giỏi ngoại ngữ nhất trong lịch sử nước ta.
Trần Nhật Duật là con trai thứ sáu của vua Trần Thái Tông. Ông là em vua Trần Thánh Tông và thượng tướng Trần Quang Khải.
Trần Nhật Duật hiểu biết rất nhiều thứ tiếng và phong tục tập quán của các nước trong khu vực, đến mức sứ thần nhà Nguyên khẳng định ông là người Hán. Vua Trần thì cho rằng “ông là hiện thân của giống Phiên, Man (các dân tộc trong khu vực).
Năm 1280, Trịnh Giác Mật nổi lên ở vùng Đà Giang (Sơn La, Hòa Bình ngày nay), Trần Nhật Duật đã tay không xông vào trại địch, nói chuyện bằng tiếng dân tộc, uống rượụ bằng mũi, thông tuệ phong tục, tập quán. Nhờ đó, ông thu phục được Trịnh Giác Mật và hàng vạn quân mà không tốn binh tốt nào.
Trần Nhật Duật ghi công lớn trong kháng chiến chống Mông – Nguyên lần thứ 2 và thứ 3, nổi bật với chiến thắng ở Hàm Tử (5/1285). Theo sách Đại Việt Sử ký toàn thư, “công đánh giặc Nguyên, Nhật Duật lập được nhiều hơn cả”.
Không chỉ giỏi ngoại ngữ, Trần Nhật Duật còn có năng khiếu về lĩnh vực âm nhạc. Ông để lại nhiều khúc nhạc, điệu múa, lời ca.
Trần Nhật Duật thọ 75 tuổi, làm quan trải qua 4 triều vua, giữ những chức vụ chủ chốt, đứng đầu triều đình của của nhà Trần.
Để ghi nhớ công lao Trần Nhật Duật, hiện nay, nhiều thành phố lớn ở nước ta như Hà Nội, TP.HCM, Huế… đều có con đường mang tên ông.
