Một số tư liệu cho thấy Lý Thường Kiệt – vị tướng kiệt xuất phá Tống, bình Chiêm, giữ bình yên cho Đại Việt trong nhiều năm – là một hoạn quan.
Lý Thường Kiệt (1019 – 1105) là một nhà chính trị, quân sự thời Lý. Ông làm quan qua 3 triều Lý Thái Tông, Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông. Là một danh tướng, sự nghiệp của ông nổi bật với ba chiến công: Chinh phạt Chiêm Thành (1069), đánh 3 châu Khâm, Ung, Liêm nước Tống (1075-1076), đánh bại cuộc xâm lược Đại Việt của quân Tống do Quách Quỳ, Triệu Tiết chỉ huy. Ông được coi là một trong 14 vị anh hùng dân tộc tiêu biểu trong lịch sử Việt Nam.
Tranh vẽ Lý Thường Kiệt của Tạ Huy Long.
Một số nguồn nói Lý Thường Kiệt là một hoạn quan. Sách Ngàn dặm quan san (NXB Hội nhà văn) đề cập đến vấn đề này trong bài viết “Sử có chép Thái úy Lý Thường Kiệt là thái giám?”. Tác giả Như Tô viết: “Về việc ghi chép Thái úy Lý Thường Kiệt là hoạn quan, mấy pho sử nước ta đều chép rất kỹ”. Tác giả dẫn chứng từ sử sách các đời.
Đại Việt sử ký toàn thư và Khâm định Việt sử thông giám cương mục có viết: “Khi còn ít tuổi, vì vẻ mặt tươi đẹp được sung làm hoàng môn chi hậu theo hầu Thái Tông”.
Trong Đại Việt sử ký toàn thư – Bản kỷ có nhắc: “Mùa đông, tháng 10, ban tiền cho Phạm Ứng Mộng, bảo tự hoạn để vào hầu. Trước đó, vua nằm mơ đi chơi thấy thần nhân chỉ một người bảo vua: Người này có thể làm Hành khiển”.
“Tỉnh dậy, không biết là người nào. Một hôm tan buổi chầu, vua ngự ra ngoài thành, thấy một người con trai theo học ở cửa nam thành, hình dáng giống hệt người trong mộng, vua gọi đến hỏi, người đó ứng đối giống như những lời trong mộng. Vua muốn trao cho chức Hành khiển, nhưng thấy khó, mới cho 400 quan tiền bảo tự hoạn, ban tên là Ứng Mộng. Sau này thăng dần đến chức Hành khiển. Đó là bắt chước lệ cũ của triều Lý, dùng Lý Thường Kiệt và Lý Thường Hiến vậy”.
Sách Ngàn dặm quan san.
Đại Việt sử ký tiền biên cũng được trích dẫn: “Khi còn ít tuổi, vì tướng mạo đẹp, tự thiến, sung chức hoàng môn chi hậu”.
Từ tư liệu ấy, Tư Nhô cho rằng: “Đủ thấy việc Lý Thường Kiệt tịnh thân nhập cung là có thực”. Tác giả cũng lý giải chức quan “hoàng môn chi hậu” là cách viết khác của chức “chi hậu hoàng môn”. Đây là chức quan của hoạn quan đời nhà Tống bên Trung Quốc, ban đầu gọi là “chi hậu điện đầu”, sau đổi thành “chi hậu hoàng môn”.
Đại Nam thực lục chép lời của vua Minh Mệnh: “Tựu trung Lý Thường Kiệt nhà Lý tuy ưu việt về phần võ lược, nhưng xuất thân từ hoạn quan”.
Ngoài việc dẫn sách sử ghi chép về Lý Thường Kiệt là hoạn quan, sách Ngàn dặm quan san cũng có các bài viết liên quan đến danh tướng này, như: “Thái úy Lý Thường Kiệt đánh Tống?”, “Làm cỏ thành Ung Châu”.
