Xa xưa, kinh thành Thăng Long đã có hệ thống nhà trọ làm nơi nghỉ ngơi cho khách các tỉnh lai kinh. Nhưng khách sạn kiểu phương Tây thì cuối thế kỷ 19 mới xuất hiện ở Hà Nội.
Khách sạn Metropole năm 1901 sau khi khánh thành
Khách sạn vách đất lợp lá
Năm 1802, Nguyễn Ánh lên ngôi và chuyển kinh đô vào Huế, Hà Nội bị hạ cấp xuống Bắc thành, rồi tỉnh. Dù vẫn là trung tâm sản xuất, thương mại lớn nhất ở Đàng ngoài, nhưng buôn bán ở Hà Nội không sầm uất như trước, giao thương với nước ngoài tập trung ở Đàng trong. Hà Nội không được phép mở mang xây dựng nhà cao cửa rộng bởi các qui định khắt khe trong Điều 150 của Hoàng Việt luật lệ (còn gọi là Luật Gia Long) ban hành năm 1815. Các nhà trọ chỉ được phép làm bằng tre hay gỗ và không rộng quá 3 gian.
Khi thực dân Pháp đưa quân từ Nam Kỳ ra đánh chiếm Hà Nội lần thứ 2 (năm 1882), phóng viên của các hãng thông tấn, các tờ báo của Pháp theo chân đội quân viễn chinh đều phải ở nhà trọ lợp lá xung quanh khu vực hồ Gươm. Để đáp ứng nhu cầu cho giới báo chí và quan chức Pháp sang Hà Nội có chỗ trú ngụ, một khách sạn đã mọc lên ở phía bắc hồ Gươm, tuy nhiên không rõ ai là người đã xây dựng khách sạn này.
Trong cuốn “De Paris au Tonkin” (Từ Paris đến Bắc Kỳ, xuất bản năm 1885), tác giả P.Bonnetain – một quan chức Pháp đã mô tả khách sạn đất này như sau: “Những ngôi nhà bằng đất vây quanh một chiếc sân trông ra hồ. Tường trát toocxi (vôi trộn với rơm) qua loa, mái lợp rạ. Trên tường vách có cửa sổ để thông gió, nhưng du khách tới Hà Nội vào tháng 2 khi nhiệt độ ban đêm chỉ còn 8 độ thấy ngay rằng, người ta nghĩ ngay đến mùa hè quá sớm. Cửa ghép không khít, nếu muốn ấm áp thì phải đóng lại, còn muốn có ánh sáng lại phải mở ra, thành thử không thể đồng thời làm cho căn phòng vừa sang, vừa ấm được”.
Sau khi chiếm trọn Hà Nội năm 1883, chính quyền thành phố bắt đầu quy hoạch khu vực hồ Gươm, làm đường xung quanh hồ, ra lệnh xóa bỏ nhà lá, đồng thời cho xây một số nhà công vụ ở phía đông hồ Gươm. Các nhà thầu từ Pháp đến Hà Nội để tìm kiếm cơ hội kinh doanh ngày càng nhiều nên cần phải có chỗ ở cho họ và một ông chủ tư bản Pháp đã xây Grand Hotel (Đại khách sạn, nay là Công ty Intimex ở 26-32 Lê Thái Tổ, Hoàn Kiếm).
Khách sạn được xây dựng bằng gạch theo kiểu châu Âu, khai trương vào tháng 11-1885. Grand Hotel có phòng ăn 50 chỗ, bàn bida lần đầu tiên nhập vào Hà Nội. Cửa sổ ở tất cả các phòng được lắp kính và ban đêm sáng choang bởi ánh đèn măng xông. Cho dù quy hoạch quanh hồ Gươm đang được tiến hành, nhưng Grand Hotel xin phép làm một cái chòi lợp lá trước cửa cho khách ngắm hồ Gươm và trên hồ có 2 chiếc thuyền dành cho khách đi vãn cảnh, luyện tập thể thao. Đây là khách sạn đầu tiên ở Hà Nội theo kiểu châu Âu.
Năm 1888, Hà Nội trở thành nhượng địa của Pháp nên các luật lệ chính quốc chi phối mọi hoạt động của thành phố. Con đường chính từ khu vực Đồn Thủy (phố Phạm Ngũ Lão, Đinh Công Tráng hiện nay) đi qua hồ Gươm mang tên viên Thống sứ Paul Berst (sau này là phố Tràng Tiền) là tuyến đường chính quan trọng. Vì thế 2 bên đã xuất hiện nhà cửa, các cửa hiệu trong đó có khách sạn. Các khách sạn không chỉ là nơi ở của quan chức, thương gia từ Pháp qua mà còn là nơi trú ngụ của hàng ngũ sỹ quan cao cấp của quân đội Pháp ở Việt Nam.
Phim, khiêu vũ, kem… bắt đầu từ khách sạn
Chuẩn bị cho sự kiện Hà Nội trở thành Thủ đô của Liên bang Đông Dương và Triển lãm đấu xảo thuộc địa đầu tiên tổ chức tại Hà Nội năm 1902, rất nhiều khách sạn mọc lên. Bề thế và lớn nhất chính là khách sạn Métropole (sau năm 1954 đổi thành khách sạn Thống Nhất) nằm trên phố Ngô Quyền. Được xây dựng năm 1901 bởi 2 nhà đầu tư người Pháp, Métropole thể hiện nét kiến trúc cổ điển qua lớp sơn tường trắng, những khung cửa xanh, các họa tiết tinh xảo trên sắt, ván tường bằng gỗ và một sân cỏ xanh tươi. Vào mùa đông, khách sạn này có hệ thống sưởi ấm bằng hơi nước nóng.
Trong nửa đầu thế kỷ 20, hàng loạt khách sạn sang trọng ra đời ở Hà Nội. Trong đó phải kể đến khách sạn Gà trống vàng (Coq d’Or, ở ngã ba phố Ngô Quyền – Đinh Lễ), trên tầng 3 có gắn biểu tượng con gà trống. Tiếp đó là khách sạn Hà Nội (Hotel HaNoi, sau 1954 đổi thành khách sạn Dân chủ và hiện nay mang tên De L’opera) ở 29 phố Tràng Tiền và rất nhiều khách sạn khác. Các khách sạn này không chỉ là nơi tổ chức các sự kiện lớn mà còn là nơi đầu tiên diễn ra các hoạt động văn hóa nghệ thuật và ẩm thực.
Ai cũng nghĩ phim phải bắt đầu từ rạp chiếu bóng, nhưng không phải vậy, nó bắt đầu ở khách sạn Métropole. Tại quầy dành cho khách uống cà phê (Grand café), viên quản lý khách sạn đã cho chiếu bộ phim đầu tiên mở màn cho việc đưa điện ảnh vào Hà Nội. Và cũng tại đây, Công ty Điện ảnh mới (Nouvelle Entreprise Cinematographique) đã tổ chức liên hoan phim.
Hà Nội còn có một khách sạn khá nổi tiếng nhưng nay không còn, đó là khách sạn Pháp quốc (Hôtel de France) mở từ năm 1920, chủ là ông M.de Boujon. Trước khi trở thành khách sạn, dãy nhà này là khu nội trú của sinh viên Trường Cao đẳng Thương mại (góc phố Hàng Bài – Hai Bà Trưng hiện nay). Tại khách sạn Pháp quốc từng có một sự kiện khá đặc biệt, đây là nơi tổ chức đám cưới con trai nhà tư sản Bạch Thái Bưởi với 250 mâm cỗ. Đám cưới bắt đầu cho xu hướng không tổ chức cỗ bàn tại nhà mà làm ở khách sạn của người Hà Nội.
Khi đáp ứng nhu cầu giải trí cho khách, vô hình trung một số khách sạn trở thành nơi mở đầu của các hoạt động văn hóa tập thể. Khi khách sạn Coq d’Or mọc lên ở phố Tràng Tiền, mỗi cuối tuần, ông chủ khách sạn này đã mở tiệc khiêu vũ để giải khuây cho khách lưu trú và những người Pháp đang sống ở Hà Nội. Các ban nhạc chơi tại khách sạn chủ yếu là nghệ sỹ người Philippine, sau này có thêm các ban nhạc Nga.
Từ những năm 1930 cho đến năm 1954, các nhạc sỹ, nhạc công người Việt Nam được mời đánh đàn ở các khách sạn ngày càng nhiều, trong đó phải kể đến nhạc sỹ Nguyễn Xuân Khoát, Nguyễn Hữu Hiếu, Nguyễn Văn Diệp… ban nhạc Lúa Vàng của Hoàng Trọng. Còn ở Hotel HaNoi ở phố Tràng Tiền là nơi đầu tiên bán kem cốc cho dân chúng. Nhiều người đến đây mua buôn mang về bán lẻ đã sinh ra các quầy bán kem cốc phía tây hồ Gươm.
Nhà văn Nguyễn Ngọc Tiến
Khách sạn sang trọng thường cũng là nơi ở của quan chức và sỹ quan quân đội Pháp. Do đó, đây là cơ hội cho những người Việt yêu nước đánh bom cảm tử trả thù cho những đồng bào vô tội bị quân Pháp giết hại. Ngày 26-4-1913, tại Hotel HaNoi, nhà nho yêu nước Nguyễn Khắc Cần (1875-1913) đã ném tạc đạn giết chết 2 sỹ quan cấp tá của quân đội Pháp là Chapuis và Montgrand, làm bị thương một số tên khác. Sự kiện 2 sỹ quan Pháp bị chết làm rung chuyển Hà Nội.
Trong thế kỷ XX, rất nhiều những nhân vật nổi thế giới đã ở đây như sau vua hề Charlie Chaplin. Sau khi cưới vợ tại Thượng Hải năm 1936, ông đã cùng vợ hưởng tuần trăng mật tại chính Métropole và họ đã dạo chơi trên đại lộ Henri Rivière (nay là phố Ngô Quyền). Graham Greene, tác giả cuốn tiểu thuyết nổi tiếng “Người Mỹ trầm lặng” cũng từng có thời gian nghỉ tại đây và nhiều chính khách của nhiều quốc gia. Nửa cuối của thế kỷ 20 và cho đến hôm nay, khách sạn Métropole vẫn là nơi lưu trú của nhiều nguyên thủ quốc gia khi đến thăm Việt Nam.
Tháng 12-1972, Jane Fonda – nữ diễn viên nổi tiếng của điện ảnh Mỹ – người phản đối cuộc chiến tranh xâm lược của Mỹ ở Việt Nam đã từng ở nơi này ngay khi tiếng bom B52 vừa ngừng trên bầu trời Hà Nội. Bà Jane Fonda đã đến thăm Bệnh viện Bạch Mai, phố Khâm Thiên và đã khóc khi nhìn thấy trẻ em, dân thường chết vì bom Mỹ. Cũng tại hầm trú ẩn của khách sạn, nữ ca sĩ Mỹ Joan Baez với cây đàn ghi ta đã hát những ca khúc phản đối chiến tranh giữa một đêm Hà Nội rung chuyển vì bom rơi, đạn nổ…
ANTV.VN
