Chắc hẳn ai cũng biết Hà Nội xưa có 36 phố phường và từ “phố phường” được sử dụng để chỉ chung chốn thành thị phồn hoa, đông đúc. Vậy rốt cuộc từ “phố” và “phường” có nghĩa là gì? Dưới đây là đôi dòng tản mạn về ý nghĩa của chúng.
Phố là gì?
PHỐ về nguyên bản không phải là một cấu trúc đô thị ở các tỉnh, thành như ngày nay. Nó là một từ Hán Việt rất cổ để chỉ một nơi bầy bán hàng, có thể là một cái lều, một cái sạp thậm chí chỉ là một khoảng đất trống bên ven đường thường xuyên có người qua lại (mà ngày nay hay gọi là Ki- ốt).
Mỗi cái lều bầy hàng để bán như thế gọi là một cái PHỐ, cái phố bầy bán muối gọi là Phố Hàng Muối, cái phố bán chiếu cói gọi là Phố Hàng Chiếu…Dần dần có nhiều cái phố như thế cùng bán một mặt hàng giống nhau ken lại sát nhau thành một dẫy dài hay ngắn ở cả hai bên vệ đường.
Thí dụ các phố bầy bán muối cạnh nhau gọi là dẫy các phố hàng muối; các phố bầy bán chiếu cạnh nhau gọi là dẫy các phố hàng chiếu. Sau người ta gọi vắn tắt đi là Phố Hàng Muối, Phố Hàng Chiếu.
Như vậy từ PHỐ không phải chỉ một cái phố bầy hàng bán như nguyên bản mà là để chỉ cả một dẫy nhiều cái phố nằm sát nhau bán cùng một mặt hàng.
Từ đó danh từ PHỐ được sử dụng thoáng hơn, những con đường có các nhà ở nằm sát nhau ở cả hai bên hay một bên đường không bán mặt hàng gì cũng đều gọi là Phố. Và phố trở thành một cấu trúc ở các đô thị như ngày nay.
Từ PHỐ của ta cũng có ý nghĩa như RUE của tiếng Pháp, như STREET của tiếng Anh.
Phường là gì?
- Phường là một tổ chức của một nhóm người làm cùng một nghề. Như “Phường Chèo” “Phường múa rối”, “Phường bốc vác”, “Phường thợ gặt” .v..v.Các phường này là những phường lưu động đến các địa phương theo nhu cầu và thời vụ.
- Phường là một cộng đồng các gia đình cùng sản xuất một mặt hàng nào đó như “Phường làm hàng Mã” “Phường nhuộm vải”, “Phường làm nghề Rèn”, “Phường làm Trống”,…
Các phường này đa số có quan hệ huyết thống hoặc đồng hương ở cố định một địa điểm vừa là nơi sản xuất hàng vừa là nơi tiêu thụ sản phẩm. Đó là các Phường nghề. - Phường là một đơn vị hành chính dưới cấp Huyện, trên cấp Thôn, xóm(tương đương cấp Xã).Ở Đô thị một phường bao gồm nhiều Phố, nhiều Tổ dân phố và dưới cấp Quận.
Thăng Long thời Hậu Lê gọi là phủ Phụng Thiên gồm hai huyện là Thọ Xương và Vĩnh Thuận, mỗi huyện lại có 18 phường, tổng cộng là 36 phường, có 159 thôn, trại. Cấu trúc các đơn vị hành chính này tồn tại hơn 300 năm thời Lê.
Đây có thể cũng là lý do có cụm từ “Hà Nội 36 phố phường”. Cụm từ này chỉ là cụm từ mang tính ước lệ để chỉ khu phố cổ, khu phố trung tâm của Hà Nội, chứ không mang ý nghĩa số học.
Nguồn: VietCuong Sarraut – tham khảo từ “1000 năm Thăng Long – Hà Nội”
